Herman Tjeenk Willink | 2023

Meer dan een halve eeuw was Herman Tjeenk Willink direct betrokken bij ontwikkelingen in en rond de overheid: als publieke ambtsdrager, als maatschappelijk bestuurder, als kritische beschouwer. Hij werd niet moe erop te wijzen dat de overheid in haar beleid én functioneren moet voldoen aan de eisen van democratie en recht. Die bieden burgers zekerheid: de zekerheid dat ieder zijn zegje kan doen en wordt gehoord, de zekerheid dat ieder gelijk is voor de wet en rechtsbescherming geniet, de zekerheid dat de overheid zegt wat zij doet en doet wat zij moet doen.

Door de dominantie van het geld als ijkpunt voor beleid en het managementdenken zijn die zekerheden gestaag uitgehold. Dáártegen komen burgers – terecht, en niet voor het eerst – in opstand. Juist nu ingrijpende veranderingen nodig zijn, ontbreken vertrouwen en draagvlak. In Het tij tegen gaat de auteur na hoe het zover kon komen, en vooral wat eraan te doen valt, en door wie.

Minister van staat Herman Tjeenk Willink (1942) was onder meer voorzitter van de Eerste Kamer, vicepresident van de Raad van State en meermalen kabinetsinformateur. Hij publiceerde recentelijk de boeken Groter denken, kleiner doen (PrinsjesBoekenPrijs 2019) en Kan de overheid crises aan?. In 2022 ontving hij de PrinsjesPrijs vanwege zijn bijzondere betekenis voor het parlement en de democratie in Nederland.

‘Herman Tjeenk Willink vertelt ons tot op de dag van vandaag waar het probleem ligt, en wat het recept is om het tij te keren en te voorkomen dat we in een onguur maatschappelijk klimaat verzanden. Met al zijn publicaties heeft hij min of meer een handboek geschreven dat populair gezegd als stevige basis kan gelden voor Politiek Crisis Management.’

Woord vooraf

“Deze bundel verschijnt op een moment dat de overheid op veel fronten hapert en burgers hun ongenoegen daarover uiten. Terecht! De weg die we veertig jaar collectief hebben bewandeld, loopt dood. Het moet anders en dat kan ook. Dat perspectief heeft me steeds gemotiveerd.

Vaak zijn mijn analyses van het functioneren van de overheid als te somber bestempeld. En het is waar, het beeld dat ik schetste week af van het positieve zelfbeeld dat Nederland koesterde en koestert. Maar om precies te weten wat er aan de hand is, moet je soms een spade dieper steken. Oppervlakkige beelden en het zoeken naar ‘schuldigen’ leveren geen verbeteringen op.

De afgelopen jaren heb ik, met mijn analyses als aanleiding, met veel mensen en groepen gediscussieerd over de problemen in hun eigen praktijk en hun oplossingen: burgers die zich actief inzetten voor de samenleving, rechters, professionals op de werkvloer – in de zorg, in het onderwijs, bij de politie – en steeds vaker ook ambtenaren. Allen ‘ambtsdragers’, die zich medeverantwoordelijk weten voor de instandhouding van de democratische rechtsorde en bereid zijn positie te kiezen tegen de uitholling daarvan. Niet uit wanhoop, maar uit zelfrespect. Die contacten hebben mijn opvatting bevestigd: het tij kan gekeerd worden. Deze bundel wordt opgedragen aan allen die zich daarvoor inzetten, als blijk van steun en ter inspiratie.”

Bibliografie

Tjeenk Willink, H. (2023) Het tij tegen. Amsterdam: Uitgeverij Prometheus