Anticiperend op het per 1 januari 2004 in te voeren Besluit Begroting en Verantwoording provincies en gemeenten (BBV) is medio 2003, bij een aantal gemeentesecretarissen het idee ontstaan om aandacht te geven aan het onderwerp risicomanagement. Dit idee is vervolgens uitgewerkt en besproken met het bestuur van de VGS. Hierbij is afgesproken om binnen het kader van risicomanagement onderzoek te doen naar de risicoperceptie van gemeentesecretarissen.

Bij publieke besluitvorming spelen veel aspecten een rol. Visie, nut en noodzaak, uitvoerbaarheid, (financiële) haalbaarheid en handhaafbaarheid zijn voorbeelden van die aspecten. Risicomanagement is een ander perspectief dat bij deze besluitvorming een rol kan spelen.

Vanuit de maatschappij zijn een drietal trends aan te wijzen welke tot gevolg hebben dat gemeenten in toenemende mate aandacht schenken aan het onderwerp risicomanagement. Kort gezegd: governmental governance, nieuwe regelgeving en een veranderend risicoprofiel. Deze trends vinden zijn oorsprong in, c.q. zijn een reactie op een aantal gebeurtenissen zoals bijvoorbeeld de Ceteco-affaire, bouwfraude e.d.

Hoewel governmental governance (met als kernbegrippen transparantie, zeggenschap en verantwoording) voor veel organisaties in de publieke sector nog steeds een betrekkelijk nieuw thema is, moet worden gezegd dat de achterliggende gedachte niet nieuw is. In het begin van de jaren negentig kwam het onderwerp voor het eerst aan de orde in de private sector. Deze ontwikkeling heeft zich voor het Nederlandse bedrijfsleven vertaald naar de code Tabaksblat. In de publieke sector is het concept (nog) niet met onverdeeld enthousiasme begroet.

De invoering van het dualisme en het gewijzigde Besluit Begroting en Verantwoording kunnen worden beschouwd als vertalingen naar de overheid. Risicomanagement speelt een belangrijke rol bij goed bestuur en is een wezenlijk onderdeel van het instandhouden van de ‘gezondheid’ van een organisatie. Zonder effectief risicomanagement is het voor een publieke organisatie moeilijk om te groeien naar goed bestuur (governmental governance).

Nieuwe regelgeving eist dat gemeenten ‘in control’ zijn, complexe processen transparant maken en helderheid geven over informatiestromen en bevoegdheidsverdelingen. Bestuurders van gemeenten moeten een antwoord kunnen geven op de vragen: wat hadden we willen bereiken, wat is de output geweest en wat hebben belanghebbenden voor hun geld gekregen? Het kunnen afleggen van verantwoording over het gevoerde beleid, de operationele acties die hier uit voortvloeien, maar ook het transparant maken van zaken, die anders zijn gelopen dan verwacht, is hierbij essentieel.

De risico’s waarmee gemeenten worden geconfronteerd zijn de laatste jaren aanzienlijk toegenomen. Oorzaken hiervoor zijn onder meer te vinden in het aantal complexe projecten waar gemeenten bij betrokken zijn en de veranderende (en soms lastig interpreteerbare, maar ook implementeerbare) wet- en regelgeving. Het risicoprofiel – en daarmee samenhangend ook het schadebeeld van lokale overheden – is daarmee ook zichtbaar slechter geworden.

De gevolgen van het manifest worden van risico’s kunnen een grote impact hebben op het weerstandsvermogen en het imago van de gemeente. Daarnaast kunnen zij dwingen tot plotselinge (extra) bezuinigingen. Toch dient de gemeente zijn dienstverlening altijd te kunnen garanderen en kan zij (zoals het bedrijfsleven) geen onrendabele producten of diensten wegsnijden.

Bovenstaande trends vragen om een proces om risico’s te managen, maar geven vooralsnog onvoldoende handvatten voor eenvoudige implementatie van risicomanagement. Dit onderzoek heeft als doelstelling om de huidige stand van zaken te analyseren; de bewustwording rond governmental governance en daarmee ook risicomanagement te vergroten en richting te geven aan een gezamenlijke discussie.

De centrale vraag binnen dit onderzoek luidt:

“Hoe kijkt de gemeentesecretaris vanuit zijn ervaring en eigen werkgebied tegen de verschillende risico’s aan?”

In hoofdstuk 1 zal dieper ingegaan worden op de geschiedenis en ontwikkelingen van risicomanagement waarbij een uitstap wordt gemaakt naar de ontwikkelingen in het Verenigd Koninkrijk. Vervolgens zal in hoofdstuk 2 de doelstelling en werkwijze van dit onderzoek worden beschreven. De resultaten komen in hoofdstuk 3 aan bod. Allereerst zullen de geïdentificeerde risico’s worden besproken, waarna vervolgens dieper wordt ingegaan op de oorzaken van deze risico’s. Het rapport wordt middels hoofdstuk 4 met een conclusie afgesloten met de stand van zaken met betrekking tot risicomanagement binnen gemeenten, waarin de resultaten van enkele stellingen uit de enquête zijn verwerkt en een algemene conclusie.