De uitvoeringsproblemen bij de overheid inzake wetten en regels zijn al vele jaren groot. De overheid zelve heeft het vaak zo complex georganiseerd dat burgers de met het beleid beoogde doelen niet of slechts gedeeltelijk worden bereikt. Sterker, mensen die hulp nodig hebben komen door de gebrekkige uitvoering van beleid in de knel.

Naar aanleiding van het in 2021 gepresenteerde rapport Ongekend onrecht: Verslag Parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag is een stuurgroep ingesteld met een brede vertegenwoordiging van uitvoeringsinstanties.

Hun rapport Staat van de Uitvoering (weblink) is 18 januari 2023 aangeboden aan de voorzitter van de Tweede Kamer.

Noot van de redactie: In juni 2020 geeft de Raad van State in een ongevraagd advies inzake de ministeriële verantwoordelijkheid reeds het volgende advies (p. 78):

Complexiteit grootste knelpunt bij publieke dienstverlening

De stuurgroep: “Met de Staat van de Uitvoering kijken we kritisch naar de uitvoeringspraktijk van de overheid. In deze periodieke rapportage voor de Tweede Kamer leggen we sluimerende problematiek bloot, signaleren we goede voorbeelden en schetsen we een trendmatig beeld. Politiek, beleid en uitvoering zijn samen in gesprek over hoe de publieke dienstverlening beter kan.

De eerste Staat van de Uitvoering laat zien dat er redenen zijn voor ernstige zorgen over de toekomstbestendigheid van de dienstverlening. En dat heeft vooral te maken met de toegenomen complexiteit; in wet- en regelgeving, in processen, in de stapeling van beleid en meer. In de Staat doen we vijf oproepen om de complexiteit voor burgers en ondernemers te verminderen.

In de eerste Staat van de Uitvoering zijn 38 uitvoeringsorganisaties onderzocht. Elk van deze organisaties heeft een zogenaamde Stand van de Uitvoering of knelpuntenanalyse opgesteld. Daarin delen organisaties de dilemma’s waar zij als professionals in de uitvoering mee worstelen.”

Het rapport signaleert vijf knelpunten:

1. De complexiteit van wet- en regelgeving: uitvoerders, burgers en ondernemers begrijpen het niet meer, uitvoerbaarheid speelt een beperkte rol bij het formuleren van beleid.
2. De complexiteit van steeds nieuw beleid, met torenhoge ambities en beperkte (extra) middelen: hierdoor staan publieke dienstverleners onder druk.
3. De informatievoorziening is niet op orde: IT-systemen zijn verouderd, gegevensuitwisseling is onvoldoende om burgers en ondernemers goed te helpen.
4. De spanning tussen een gestandaardiseerde aanpak en maatwerk in de uitvoering van het beleid; burgers en ondernemers gaan nu ook maatwerk verwachten waar dit niet altijd kan.
5. De verdeling van schaarste: er is een onmogelijke wervingsinspanning als gevolg van vergrijsde organisaties, veel vraag naar schaarse beroepen en structurele krapte op de arbeidsmarkt.”

Het rapport doet vijf oproepen aan politiek en beleidsmakers om samen met uitvoeringsorganisaties de complexiteit te verminderen en de publieke dienstverlening toekomstbestendig te maken:

1. Begin met complexiteitsreductie, doorbreek het patroon. Wet- en regelgeving is nu te gefragmenteerd vormgegeven. Er is beter op burgers en ondernemers afgestemd beleid nodig om dat te doorbreken. De publieke dienstverleners willen hieraan bijdragen door de huidige regels voor burgers en ondernemers te visualiseren en samen met betrokkenen suggesties doen over hoe het eenvoudiger kan.  Daarnaast willen de uitvoeringsorganisaties zich meer organiseren in consortia rondom maatschappelijke opgaves. Daarbij is niet een wet of regeling het uitgangspunt, maar de publieke waarde voor burgers en ondernemers. Alleen dan kan de complexiteit succesvol verminderen.
2. Betrek de uitvoering vanaf het allerprilste begin bij de beleidsvorming. Door het dagelijkse contact met burgers en ondernemers weten uitvoerders heel veel van de praktijk. Het is dus belangrijk dat zij vanaf het prille begin worden betrokken in het hele beleidsvormingsproces. Ook bij aanpassingen in bestaand beleid. Wanneer politiek en departementen zich concentreren op de vraag wat zij willen bereiken, geef de uitvoering dan het voortouw in het gesprek over hoe die doelen in de praktijk gerealiseerd kunnen worden.
3. Ontwikkel samen een beeld van trends en bijbehorende dilemma’s in de publieke dienstverlening. Het politieke debat over de uitvoering -en de departementale reactie daarop- wordt vooral door de korte termijn en incidenten gedreven. Om op de toekomst voorbereid te zijn, moeten we vooruitkijken. Politiek, beleid en uitvoerders moeten samen die toekomst verkennen. De uitvoeringsorganisaties willen het voortouw nemen om trends te verkennen en dilemma’s inzichtelijk te maken. Om zo samen keuzes te kunnen maken over de mix van mensen, middelen en technologie die nodig is voor een houdbare publieke dienstverlening.
4. Van verantwoorden achteraf, naar sturen en bijsturen. Publieke dienstverleners stoppen veel tijd en energie in evaluaties en jaarverslagen. In de praktijk blijkt deze verantwoording achteraf weinig op te leveren. Het heeft bovendien steeds meer het karakter van een beloning of afrekening. Verminder de frequentie van verantwoordingsmomenten en zorg ervoor dat de juiste vragen worden gesteld. Leg de focus op een open gesprek met departementen en politiek over het vraagstuk hoe de uitvoeringspraktijk beter of anders moet.
5. Breng gegevensuitwisseling tussen publieke dienstverleners nu echt op gang. Burgers en ondernemers die hun gegevens steeds opnieuw moeten aanleveren. Regelingen die te weinig worden gebruikt. IT-systemen die niet met elkaar communiceren en vaak verouderd zijn. En een te veilige interpretatie van privacywetgeving (AVG). Uitvoerders proberen dergelijke problemen vooral zelf op te lossen, maar om echt een stap verder te komen is collectieve actie nodig: het gezamenlijk en versneld uitvoeren van een overkoepelende digitale agenda.

Download rapport