Paul Wouters* | 2007

Mij is verzocht tot nader order als columnist te fungeren, met als bijzondere opdracht om ‘de zelfingenomen Hollander’ – de kwalificatie is niet afkomstig van deze Belg! – af en toe eens een spiegel voor te houden. Het schijnt deze mensensoort soms aan reflectie te ontbreken.

Het spreekt vanzelf dat ik mijn opdrachtgever op zijn wenken wil bedienen. Zet u schrap, beste lezer, ik zal beginnen met u te testen. Ik leg u zo dadelijk vijf onnozele vragen voor. Vriendelijk verzoek deze te beantwoorden door middel van een 90% confidentie-interval. Met andere woorden: doe géén gooi naar het correcte antwoord, maar schrijf twee getallen op zó dat u voor 90% zeker bent (dus heel zeker) dat het correcte antwoord zich daartussen bevindt.

Hier zijn de vragen:

1. Wat is de afstand in kilometer tussen de aarde en de maan?
2. In welk jaar werd het Colloseum in Rome voltooid?
3. In welk jaar werd Mahatma Gandhi geboren?
4. Wat is de oppervlakte in vierkante kilometer van de Middellandse Zee?
5. Wat is de draagtijd van de blauwe vinvis in dagen?

Het aardigste is om hier collega’s of gezinsgenoten bij te betrekken. Overleg niet over de schattingen, maar vergelijk met elkaar de gegeven intervallen. Verbaas u over de mate waarin ze uit elkaar lopen. Ga naar het einde voor de correcte antwoorden en check hoe vaak die antwoorden zich buiten uw interval bevinden.

Tenzij u een uitzonderlijk goede inschatter blijkt te zijn (die mogelijkheid laat ik graag open), kunt u zich nu schamen. Eén fout is nog te billijken – meer niet. Ik heb de gelegenheid gehad om diverse groepen aan deze test te onderwerpen en steeds kon men vaststellen, bij iedere vraag, dat een groot aantal mensen hun interval foutief had bepaald. In een groep van goede inschatters mag de foutenmarge 10% zijn, maar in feite werden scores van 50% en zelfs hoger bereikt.

Het probleem is niet dat u niet weet hoe groot de Middellandse Zee precies is. Het probleem is dat u niet weet hoe groot uw onwetendheid is. Deze test gaat niet over onnozele feitenkennis, maar over zelfzekerheid: een belangrijk bestanddeel van zelfingenomenheid. U lijdt als collectief aan die kwaal, maar delen ‘de Hollanders’ dit euvel met de meeste wereldburgers.

Een paar decennia geleden testten Israëlische onderzoekers op een vergelijkbare manier diverse groepen van de bevolking. Hun vragen hadden alle betrekking op kansen of risico’s die men uit de statistieken kan halen, maar de meeste mensen niet precies bekend zijn.

Bijvoorbeeld: hoe groot is de kans dat u, gegeven uw leeftijd, 90 wordt? Als u een lot koopt, hoe groot is de kans dat u een grote prijs wint? Hoe groot is de kans dat u in de loop van de komende vijf jaren overlijdt? Etcetera. De onthutsende uitkomst van dit onderzoek was dat alle onderzochte bevolkingsgroepen de risico’s systematisch te laag inschatten en de kansen te hoog, met één uitzondering: de patiënten die op een afdeling van een psychiatrisch ziekenhuis verpleegd werden voor chronische depressie kwamen dicht in de buurt van de correcte antwoorden.

Dit onderzoek biedt wel enig inzicht in de verklaring voor onze systematische vertekening van de werkelijkheid. Kennelijk hoort een optimistische inkleuring van de feiten en de mogelijkheden bij een vitale levensinstelling. Helaas kunnen we met die vaststelling geen genoegen nemen als het gaat om personen die de verantwoordelijkheid hebben om kansen en risico’s objectief in te schatten en op grond daarvan namens medeburgers passende maatregelen te nemen. Van bestuurders mogen we iets verwachten dat haast tegennatuurlijk blijkt te zijn, namelijk dat ze zich ondanks hun geestelijke gezondheid toch realiseren hoe groot de onzekerheden zijn waarin we leven.

Je kan het bestuurlijke wijsheid noemen. Confucius heeft het lang geleden zo geformuleerd: van alles wat je weet: weten dat je het weet – van alles wat je niet weet: weten dat je het niet weet. De eerste aanzet tot risk management.

De correcte antwoorden:384.400 – 80 – 1869 – 2.510.000 – 335